3-4. มหาโกฏฺฐิกสุตฺตาทิวณฺณนา

[173-4] ตติเย ผสฺสายตนานนฺติ เอตฺถ อากรฏฺโฐ อายตนสทฺโทติ อาห ‘‘ผสฺสากราน’’นฺติอาทิฯ ‘‘สุวณฺณายตนํ, รชตายตน’’นฺติอาทีสุ อากโรปิ ‘‘อายตน’’นฺติ วุตฺโต, สญฺชาติสโมสรณาทิวเสนปิ อายตนฏฺโฐ ลพฺภติเยวฯ มา-อิติ ปฏิเสเธ นิปาโตฯ สฺวายํ ฉนฺนํ ผสฺสายตนานํ อเสสํ วิราคนิโรธา อตฺถญฺญํ วจนํ กิญฺจีติ สนฺธายาหาติ อาห ‘‘มา ภณีติ อตฺโถ’’ติฯ ปญฺจผสฺสายตนานิ นิรุทฺธานีติ จกฺขาทีนญฺจ ตตฺถ อภาวํ สนฺธาย วทติฯ ฉฏฺฐสฺสาติ มนายตนสฺสฯ จตุตฺเถ นตฺถิ วตฺตพฺพํฯ

มหาโกฏฺฐิกสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5-6. อุปวาณสุตฺตาทิวณฺณนา

[175-6] ปญฺจเม วิชฺชายาติ ทิพฺพจกฺขุปุพฺเพนิวาสานุสฺสติอาสวกฺขยญาณสงฺขาตาย ติวิธาย วิชฺชาย, อฏฺฐวิธาย วาฯ อฏฺฐวิธาปิ หิ วิชฺชา วิปสฺสนาญาเณน มโนมยิทฺธิยา จ สห อภิญฺญา ปริคฺคเหตฺวา วุตฺตาฯ ปนฺนรสธมฺมเภเทน จรเณน สมนฺนาคโตติ สีลสํวโร, อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวารตา, โภชเน มตฺตญฺญุตา, ชาคริยานุโยโค, สทฺธา, หิรี, โอตฺตปฺปํ, พาหุสจฺจํ, วีริยํ, สติ, ปญฺญา, จตฺตาริ รูปาวจรชฺฌานานีติ เอวํ ปนฺนรสเภเทน จรณธมฺเมน สมนฺนาคโตฯ อิเมเยว หิ ปนฺนรส ธมฺมา ยสฺมา เอเตหิ จรติ อริยสาวโก คจฺฉติ อมตํ ทิสํ, ตสฺมา ‘‘จรณ’’นฺติ วุตฺตาฯ ฉฏฺเฐ นตฺถิ วตฺตพฺพํฯ

อุปวาณสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. ราหุลสุตฺตวณฺณนา

[177] สตฺตเม ปถวีธาตุเรเวสาติ ทุวิธาเปสา ถทฺธฏฺเฐน, กกฺขฬฏฺเฐน, ผรุสฏฺเฐน เอกลกฺขณา ปถวีธาตุ เอวาติ อชฺฌตฺติกํ พาหิราย สทฺธิํ โยเชตฺวา ทสฺเสติฯ กสฺมา? พาหิราย ปถวีธาตุยา อเจตนาภาโว ปากโฏ, น อชฺฌตฺติกาย, ตสฺมา พาหิราย สทฺธิํ เอกสทิสา อเจตนาเยวาติ คณฺหนฺตสฺส สุขปริคฺคาหา โหติ, ยถา กิํ? ทนฺเตน โคเณน สทฺธิํ โยชิโต อทนฺโต กติปาหเมว วิสุกายติ วิปฺผนฺทติ, อถ น จิรสฺเสว ทมถํ อุเปติ, เอวํ อชฺฌตฺติกํ พาหิราย สทฺธิํ เอกสทิสาติ คณฺหนฺตสฺส กติปาหเมว อเจตนภาเวน อุปฏฺฐาติ, อถ น จิเรเนวสฺสา อเจตนภาโว ปากโฏ โหติ ธาตุมตฺตตาย ทสฺสนโตฯ เนตํ มม…เป.… ทฏฺฐพฺพนฺติ ตํ อุภยมฺปิ ‘‘น เอตํ มม, น เอโสหมสฺมิ, น เอโส เม อตฺตา’’ติ เอวํ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย ทฏฺฐพฺพํฯ ยถาภูตนฺติ ยถาสภาวํฯ ตญฺหิ อนิจฺจาทิสภาวํ, ตสฺมา อนิจฺจํ ทุกฺขมนตฺตาติ เอวํ ทฏฺฐพฺพนฺติ อตฺโถฯ ยสฺมา ‘‘เนตํ มม, เนโสหมสฺมิ, น เมโส อตฺตา’’ติ ปสฺสนฺโต เนว กตฺถจิ อตฺตานํ ปสฺสติ, น ตํ ปรสฺส กิญฺจนภาเว อุปเนตพฺพํ ปสฺสติ, น ปรสฺส อตฺตานํ อตฺตโน กิญฺจนภาเว อุปเนตพฺพํ ปสฺสติ, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘จตุโกฏิกสุญฺญตา นาม กถิตา’’ติฯ

ราหุลสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. ชมฺพาลีสุตฺตวณฺณนา

[178] อฏฺฐเม สนฺตนฺติ องฺคสนฺตตาย เจว อารมฺมณสนฺตตาย จ กมนียํ มโนหรํฯ เจโตวิมุตฺตินฺติ รูปารูปาวจรํ จิตฺตวิมุตฺติํฯ เตเนวาห ‘‘อฏฺฐนฺนํ สมาปตฺตีนํ อญฺญตรํ สมาปตฺติ’’นฺติฯ เลปมกฺขิเตนาติ ลาขามกฺขิเตนฯ ปาริปนฺถิเก อโสเธตฺวาติ กามจฺฉนฺทาทิปาริปนฺถิเก อโสเธตฺวาฯ โย หิ กามาทีนวปจฺจเวกฺขณาทีหิ กามจฺฉนฺทํ น สุฏฺฐุ วิกฺขมฺเภตฺวา กายปฺปสฺสทฺธิวเสน ทุฏฺฐุลฺลํ สุปฺปฏิปฺปสฺสทฺธํ อกตฺวา อารมฺภธาตุมนสิการาทิวเสน ถินมิทฺธํ น สุฏฺฐุ ปฏิวิโนเทตฺวา สมถนิมิตฺตมนสิการาทิวเสน อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ น สมูหตํ กตฺวา อญฺเญปิ สมาธิปริปนฺเถ ธมฺเม น สุฏฺฐุ โสเธตฺวา ฌานํ สมาปชฺชติฯ โส อโสธิตํ อาสยํ ปวิฏฺฐภมโร วิย อสุทฺธํ อุยฺยานํ ปวิฏฺฐราชา วิย จ ขิปฺปเมว นิกฺขมติฯ โย ปน สมาธิปริปนฺเถ ธมฺเม สุฏฺฐุ วิโสเธตฺวา ฌานํ สมาปชฺชติ, โส สุวิโสธิตํ อาสยํ ปวิฏฺฐภมโร วิย สุปริสุทฺธํ อุยฺยานํ ปวิฏฺฐราชา วิย จ สกลมฺปิ ทิวสภาคํ อนฺโตสมาปตฺติยํเยว โหติฯ